Người lớn tuổi mất trí nhớ cần được quan tâm chăm sóc nhiều hơn

Việt Hà, phóng viên RFA

Nhân ngày Alzheimer Thế giới 21 tháng 9 vừa qua, Liên Hiệp Quốc đã kêu gọi các quốc gia trên thế giới cần phải để tâm chăm sóc nhiều hơn  đối với những người già mất trí nhớ và coi đây là những đối tượng đang bị bỏ rơi. Theo Liên Hiệp quốc, việc thiếu kiến thức và phương tiện trong việc chăm sóc cho người già bị mất trí nhớ tại những quốc gia đang phát triển hiện là điều  gây quan ngại.

Bị bỏ rơi

‘Người lớn tuổi bị mất trí nhớ đang bị lãng quên, và tình trạng của họ khiến họ dễ bị phân biệt đối xử, lạm dụng và bỏ rơi trong cộng đồng và cơ sở chăm sóc’. Đó là phát biểu mới đây của bà Rosa Kornfeld-Matte, chuyên gia độc lâp của Liên Hiệp Quốc về vấn đề quyền con người của người già, nhân ngày Alzheimer thế giới, 21 tháng 9 vừa qua.

Theo thống kê mới đây của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trong năm 2015, ước tính có khoảng 47,5 triệu người trên toàn thế giới đang phải sống với căn bệnh mất trí nhớ. Khoảng một nửa trong số đó hiện đang sống tại những nước có thu nhập thấp và trung bình. WHO dự báo con số này sẽ tang lên gấp đôi vào năm 2030 và gấp 3 vào năm 2050. Tại Việt Nam, con số người bị chẩn đoán mắc bệnh mất trí nhớ gần đây nhất là khoảng 3 triệu người, theo bài viết tổng hợp mới đây của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Triệu Nguyên Trung đăng trên website của Viện sốt rét ký sinh trùng.

Bệnh mất trí nhớ nói chung, và Alzheimer nói riêng chủ yếu thường xảy ra ở người già từ độ tuổi 60 trở lên. Bệnh Azheimer là bệnh thường gặp nhất của căn bệnh mất trí nhớ. Các triệu chứng thường thấy của bệnh là mất nhớ, mất ngôn ngữ, mất khả năng thực hiện các vận động mặc dù chức năng vận động vẫn còn được bảo toàn, mất khả năng nhận thức được đồ vật mặc dù chức năng cảm giác vẫn còn, rối loạn chức năng điều hành như lập kế hoạch, tổ chức, suy diễn, khái quát. Người bị bệnh có thể tử vong sau khoảng 4 đến 8 năm sau khi phát bệnh.

Theo bác sĩ Trần Tuấn, Giám đốc Trung Tâm Nghiên cứu và Đào tạo phát triển cộng đồng thuộc Liên hiệp các hội khoa học Kỹ thuật Việt Nam, người già mắc bệnh mất trí nhớ ở Việt Nam hiện nay vẫn đang thuộc đối tượng bị bỏ rơi, chưa được chẩn đoán và điều trị đúng cách.

Bs. Trần Tuấn: trong trường hợp người mất trí nhớ tức không tự chăm sóc được thì có hai cái, hoặc là người nhà chăm sóc và có trợ cấp cho người nhà. Nếu không thì họ có các trung tâm bảo trợ xã hội của bộ lao động thương binh và xã hội, có nhiệm vụ thu gom các đối tượng đó để chăm sóc. Mức là khoảng 800 ngàn một tháng cho ăn uống. Thường các đối tượng đó đã lên đấy thì ngành lao động thương bình xã hội chưa có kiến thức tốt về việc chăm sóc sức khoẻ tâm trí. Trong một vài đánh giá cho thấy thì chất lượng chăm sóc sức khoẻ ở các trung tâm đó còn rất kém, chỉ như là nơi giữ đối tượng thôi, chứ chưa thực sự chăm sóc theo đúng cách…..Nhìn chung thường chẩn đoán tâm thần của mình là muộn, thường là sau khởi phát khoảng 2 năm, và người bị tâm thần thường phải đi khám rất nhiều nơi, đến khi nặng mới vào điều trị.

Nguyên nhân người già mất trí nhớ chưa được điều trị và chăm sóc đúng mức ở phần lớn các nước đang phát triển như Việt Nam, theo Liên Hiệp Quốc, là do việc thiếu kiến thức và hiểu sai thông tin từ chính những người chăm sóc người bị bệnh. Bên cạnh đó là tình trạng thiếu cơ sở vật chất chăm sóc thích hợp cho người bệnh.

Bệnh viện Tâm thần, Hà Nội

Ngành tâm thần ở trong y thì ai cũng chê không muốn học. Người tâm thần thường là người nghèo, thu nhập không có nên những cán bộ trong ngành càng ít có cơ hội giao tiếp, ngoại ngữ cũng kém nên cập nhật thông tin khoa học là không kịp. Y tế Việt Nam đã có sự tụt hậu rồi nhưng riêng ngành tâm thần còn tụt hậu hơn

bác sĩ Trần Tuấn

Theo bác sĩ Trần Tuấn, nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này ở Việt Nam  là do là sự tụt hậu của hệ thống chăm sóc sức khoẻ tâm thần ở Việt Nam có từ hàng chục năm qua.

BS. Trần Tuấn: trong tâm thần nói chung ở Việt Nam hiện nay thì trình độ chẩn đoán và điều trị là thấp hơn so với khả năng đáng ra họ có thể làm được. Bởi vì tâm thần của Việt nam xuất phát điểm đầu tiên là hệ thống nhà thương điên của Pháp thời xưa. Sau nhà thương điên, thì sang những năm 54 là quay sang chế độ mô hình của Liên Xô. Mô hình Liên Xô không phát triển theo mô hình của mình mà theo họ ai có bệnh tâm thần là đều thuộc một nhóm tâm thần hết và đều phải điều trị bằng thuốc hết, còn những trị liệu tâm lý khác là rất khó. Nó làm lệch lạc đi ngành tâm thần ở Việt Nam. Khi sang nền kinh tế thị trường, mở cửa với thế giới thì bản thân ngành tâm thần ở trong y thì ai cũng chê không muốn học. Người tâm thần thường là người nghèo, thu nhập không có nên những cán bộ trong ngành càng ít có cơ hội giao tiếp, ngoại ngữ cũng kém nên cập nhật thông tin khoa học là không kịp. Y tế Việt Nam đã có sự tụt hậu rồi nhưng riêng ngành tâm thần còn tụt hậu hơn nên khó mà đòi hỏi họ. Đến hiện nay họ vẫn là những người vận hành ngành y tế tâm thần ở Việt Nam. Nhìn chung khi bàn về việc cải tổ ngành tâm thần thì ngành y tế cũng cảm thấy bất lực vì khi đi bàn với bác sĩ tâm thần thì họ cũng có suy nghĩ khác.

Theo bác sĩ Trần Tuấn, trong khoảng hơn 10 năm trở lại đây, vấn đề sức khoẻ tâm thần tại Việt Nam đã được chú ý nhiều hơn và đã có một số hướng tiếp cận tiến bộ nhất định như việc tham gia của cơ quan y tế dự phòng trong việc ngăn chặn sự phát triển của bệnh.

Một báo cáo được công bố gần đây của tổ chức Helpage International xếp hạng Việt Nam ở mức trung bình trong vấn đề sức khoẻ người già với tuổi thọ trung bình là khoảng 60. Tuy nhiên Việt Nam chỉ xếp hạng thấp trong năng lực so với khu vực do thiếu thông tin và hiểu biết ở người lớn tuổi.

Những tiến bộ trong chẩn đoán và điều trị bệnh Alzheimer thế giới

Hiện nay thế giới vẫn chưa tìm ra phương cách chữa khỏi bệnh Alzheimer mà chỉ có những hướng điều trị nhằm kiểm soát tình trạng bệnh. Tuy nhiên, với những tiến bộ của khoa học, ở nhiều nước phát triển trên thế giới, đời sống của người bệnh Alzheimer đã được cải thiện. Nghiên cứu gần đây của các nhà khoa học Phần Lan với 1260 người từ độ tuổi 60 đến 77 cho thấy những người có nguy cơ bị mất trí nhớ, bao gồm Alzheimer có thể cải thiện được tình trạng trí nhớ bằng cách theo đuổi một chế độ sinh hoạt điều độ, khoẻ mạnh, bao gồm chế độ ăn, tập thể dục thể thao và các bài luyện trí nhớ.

Nói về chế độ ăn cho người có nguy cơ bị mất trí nhớ,  bác sĩ Dean Hartley, Giám đốc Quý sáng kiến khoa học thuộc Hiệp hội Alzheimer Hoa Kỳ cho biết:

Bs. Dean Hartley: giảm chất béo trong đồ ăn của bạn, ăn nhiều cá hơn và ít muối, giảm đường trong thức ăn. Đó là những thứ mà chúng ta chú ý. Cố gang theo dõi lượng calorie (năng lượng) mà bạn nhập vào cơ thể hàng ngày. Đó là tất cả những điều cụ thể mà bạn có thể làm.

Giảm chất béo trong đồ ăn của bạn, ăn nhiều cá hơn và ít muối, giảm đường trong thức ăn. Đó là những thứ mà chúng ta chú ý. Cố gang theo dõi lượng calorie (năng lượng) mà bạn nhập vào cơ thể hàng ngày. Đó là tất cả những điều cụ thể mà bạn có thể làm

Bs. Dean Hartley

Theo Hiệp hội Alzheimer Hoa kỳ, những người được xếp vào nhóm có nguy cơ cao bị bệnh mất trí nhó bao gồm những người bị bệnh tiểu đường, cao máu và mỡ máu cao.

Theo bác sĩ Hartley, những nghiên cứu trước đó về những người đang ở giai đoạn đầu của bệnh mất trí nhớ cũng cho thấy việc thay đổi chế độ ăn và tập thể dục cũng có thể có tác dụng nhất định.

Hiện tại, các nhà khoa học trên thế giới cũng chưa biết được nguyên nhân chính khiến một người bị bệnh Alzheimer là gì. Tại hội nghị về bệnh Alzheimer ở Đan Mạch vào năm 2014, các nhà khoa học đã công bố một kết quả của một nghiên cứu mới về nguyên nhân gây bệnh. Các nhà khoa học đã tìm ra một loại protein ở não người có liên quan chặt chẽ tới mất trí nhớ, nhận thức và việc teo lại của một bộ phận quan trọng trong não vốn là nơi bị hư hại đặc biệt ở người bị bệnh Alzheimer. Theo bác sĩ Hartley, dù còn quá sớm để có thể đi đến kết luận, nhưng kết quả của nghiên cứu cũng là một dấu hiệu khích lệ giúp các nhà khoa học hiểu được nguyên nhân gây bệnh Alzheimer và các bệnh mất trí nhớ khác.

Ngoài ra, các nhà khoa học trên thế giới cũng đang tích cực tìm kiếm phương pháp chẩn đoán sớm bệnh. Cũng tại hội nghị Alzheimer năm 2014, các nhà khoa học Mỹ đã báo cáo kết quả các nghiên cứu cho thấy khả năng ngửi giảm sút có liên quan đến việc mất các tế bào trong não và tiến tới bệnh Alzheimer. Bác sĩ Hartley cho biết:

Bs. Dean Hartley: cái lợi của nghiên cứu này là nó cung cấp các xét nghiệm đơn giản ở các phòng mạch. Chúng tôi hy vọng là nó sẽ được đưa vào loạt các xét nghiệm bổ xung để chẩn đoán nhóm người có nguy cơ bị bệnh hoặc đang có bệnh. Điều này rất quan trọng cho việc điều trị sớm vì chúng ta biết là điều trị sớm cho kết quả khả quan ở người bệnh.

Trong khi các nhà khoa học thế giới vẫn đang tiếp tục các nghiên cứu để tìm ra những phương pháp chẩn đoán sớm và điều trị căn bệnh mất trí nhớ nói chung, Alzheimer nói riêng, Liên Hiệp Quốc kêu gọi các quốc gia tiếp tục những nỗ lực trong việc nâng cao hiểu biết trong người dân về căn bệnh mất trí nhớ và quyền của người bệnh, đào tạo cho những nhân viên chăm sóc sức khoẻ người bệnh và gia đình người bệnh để đảm bảo chất lượng cuộc sống tốt hơn cho họ. Liên Hiệp quốc kêu gọi các chính phủ phải đặt vấn đề mất trí nhớ vào một trong những vấn đề được ưu tiên để đảm bảo người lớn tuổi bị bệnh có thể sống an toàn và được tôn trọng.