WHO cảnh báo lao kháng thuốc

Sơ đồ số ca nhiễm bệnh lao một số nước trên thế giới.AFP

Việt Hà, phóng viên RFA

Trong báo cáo về lao mơi được công bố vào cuối tháng 10, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết các nỗ lực toàn cầu đã giúp làm giảm 1,3 triệu số ca tử vong do lao trên toàn thế giới trong năm 2012. Con số người nhiễm lao vào năm 2012 cũng giảm 100,000 ca so với năm trước đó, ở mức 8,6 triệu người. Tuy nhiên, WHO đang cảnh báo về mối nguy của lao kháng thuốc và kêu gọi các nước phải nỗ lực hơn nữa trong việc chống lao kháng thuốc. Nhân dịp này, Việt Hà phỏng vấn bác sĩ Mario Raviglione, người đứng đầu chương trình chống lao của WHO.

Khủng hoảng sức khỏe cộng đồng

Việt Hà: Thưa ông, xin ông cho biết về tình hình lao kháng thuốc hiện nay trên thế giới, đặc biệt là ở các nước đang phát triển?

BS Mario Raviglione: Tình hình rất nghiêm trọng vì vậy mà trong chiến dịch chống lao kháng thuốc, tôi gọi đây là một khủng hoảng về sức khỏe cộng đồng. Lý do là, chúng ta đang ở trong một tình huống là có khoảng 450,000 ca nhiễm lao mới mỗi năm. Trong đó chúng tôi ước tính có khoảng 94,000 trường hợp (tức là ít hơn 20%) ca nhiễm lao kháng thuốc, và như vậy là có 80% gọi là không kháng thuốc nhưng chúng ta không kiểm tra lao kháng thuốc trên từng người nhiễm ở mỗi nước.

Tình hình rất nghiêm trọng vì vậy mà trong chiến dịch chống lao kháng thuốc, tôi gọi đây là một khủng hoảng về sức khỏe cộng đồng.
-BS Mario Raviglione

Hai năm trước số ca kháng thuốc khoảng 50 đến 60,000 ca và bây giờ là 94,000 ca nhờ có chẩn đoán mới, ít hơn 20% trong tổng số. Nhưng trong số 94,000 ca này có đến 17,000 ca không đăng ký điều trị vào lúc này. Nhưng chúng tôi hiểu là có một số nước, bệnh nhân được chẩn đoán có lao kháng thuốc nhưng lại không có thuốc điều trị. Cho nên chúng ta cần phải đề cập ngay đến vấn đề thiếu thuốc. Khi một người khám bệnh và phát hiện bệnh, người đó cần phải được điều trị, dù đó là tiểu đường hay cao huyết áp, chúng ta không thể nói là không có thuốc, đặc biệt là trong các trường hợp bệnh gây chết người như lao. Đó là lý do mà tôi gọi là khủng hoảng.

Việt Hà: Những vùng nào của thế giới bị ảnh hưởng nhiều nhất, thưa ông?

BS Mario Raviglione: Vùng bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi lao kháng thuốc là các nước Liên Xô cũ với phần trăm bệnh nhân nhiễm lao kháng thuốc cao, bao gồm các nước như Belarus, một phần của Nga, các nước như Kazastan, Ukraine, đây là những nước có tỷ lệ người nhiễm lao kháng thuốc cao nhất thế giới. Tại các nước như Belarus, Ukraine và một phần của Nga, cứ 3 hay 4 ca nhiễm lao thì có một ca lao kháng thuốc và đó là rất đáng lo ngại. tuy nhiên khi nhìn vào số lượng các ca nhiễm thì các nước Ấn Độ, Trung Quốc và Nga lại chiếm đa số, chiếm khoảng 60% các ca trên thế giới. Lý do ở Ấn Độ có khoảng 2 triệu ca lao và 3% là lao khoáng thuốc, đó là con số lớn. Tương tự với Trung Quốc, họ  có ít ca lao kháng thuốc hơn Ấn Độ, khoảng 1 triệu ca nhưng có khoảng 5 đến 6% là ca lao kháng thuốc. Ba nước Trung Quốc, Ấn Độ và Nga chiếm 2/3 số trường hợp nhiễm lao kháng thuốc.

Hình phim X-quang của một bệnh nhân bệnh lao, ảnh chụp trước đây.

Việt Hà: Tại sao các vùng và nước này bị số lượng hoặc tỷ lệ lao kháng thuốc cao như vậy?

BS Mario Raviglione: Nếu nhìn vào các ca nhiễm lao kháng thuốc ở các nước Liên Xô cũ, nguyên nhân có tỷ lệ cao là do một số yếu tố, thứ nhất ở giai đoạn đổi mới, kinh tế gặp khó khăn, khoảng một thập niên đầu sau thời gian đó, việc chẩn đoán điều trị lao không được tốt. Họ thiếu thuốc và tôi đã chứng kiến điều này vào năm 1994 và 1995. Thay vì có đủ cả 4 loại thuốc chống lao thì họ chỉ có 2 loại. Nếu một người bị lao đáng nhẽ phải đưa 4 loại thuốc mà họ chỉ kê 1 hay 2 loại thuốc thì người đó sẽ bị lao kháng thuốc. Rồi bệnh này lây sang người khác vì người bị lao kháng thuốc ho và vi khuẩn lây sang người khác. Đây là một tổng hợp của nhiều nguyên nhân bao gồm thiếu thuốc, sự nghèo đói khiến lao kháng thuốc lan nhanh. Đối với phần lớn Trung Quốc, họ không áp dụng chiến lược được khuyến cáo của thế giới về chống lao kháng thuốc . Họ không làm điều này vào cuối những năm 1990 và kết quả là một số tỉnh xuất hiện nhiều các ca nhiễm lao kháng nhiều loại thuốc. ở Ấn Độ họ có một hệ thống y tế tư nhân lớn và điều này có nghĩa là y tế tư nhân có thể làm gì họ muốn, có nghĩa là họ có thể không tuân thủ các tiêu chuẩn chung và đó là lý do họ có khoảng 60,000 trường hợp lao kháng thuốc mới mỗi năm.

Khả năng chữa khỏi bệnh thấp

Việt Hà: Xin ông cho biết tại sao xuất hiện các ca lao kháng thuốc?

BS Mario Raviglione: Khi một người bị lao kháng thuốc, họ phải sử dụng các thuốc không phải là thuốc lao thông thường, tức là họ dùng 4 loại thuốc trong đó có 2 loại cực mạnh là Isoniazid và Rifampin. Định nghĩa về lao kháng nhiều thuốc là người đó đã kháng ít nhất một trong hai loại mạnh này là hai loại thuốc quan trọng nhất. Và khi bạn đã mất khả năng hồi phục với hai loại thuốc trên thì bạn còn lại loại thuốc ở dòng 2 là dòng nhẹ hơn và đó là lý do người bệnh phải điều trị lâu hơn là 20 hay 24 tháng thay vì 6 tháng thông thường. Không những thuốc yếu hơn, ngoài ra loại thuốc này còn độc hơn. Như vậy là khả năng chữa khỏi bệnh hoàn toàn cho người bệnh thấp hơn vì có khi bạn phải ngừng 1 hay 2 loại thuốc vì độc và nó cũng là các thuốc yếu hơn.

Khả năng chữa khỏi bệnh hoàn toàn cho người bệnh thấp hơn vì có khi bạn phải ngừng 1 hay 2 loại thuốc vì độc và nó cũng là các thuốc yếu hơn.
-BS Mario Raviglione

Nhìn rộng ra thì có thể là bạn dùng 5 loại thuốc được chúng tôi khuyến cáo, tất cả thuốc thuộc dòng 2, và có từ 70 đến 75% trường hợp được chữa khỏi trong các trường hợp thử nghiệm lâm sàng và giám sát chặt. Nên nhớ là với TB thông thường chúng ta có tỷ lệ thành công là khoảng 90%.  Khi chương trình này được dùng rộng rãi hơn thì tỷ lệ thành công với lao kháng thuốc sẽ chỉ còn 50 hay 60%. Có những nước đã báo cáo tỷ lệ thành công là 40 đến 50%. Như vậy là có một nửa số ca nhiễm không khỏi bệnh. Điều này có nghĩa là họ không được chữa khỏi và vẫn sống và sẽ lây bệnh cho người khác hoặc họ chết sau đó. Vì vậy rất khó điều trị lao kháng thuốc nhưng nó không có nghĩa là không thể nếu mọi người theo chương trình điều trị một cách chặt chẽ. Để đạt được tỷ lệ 70 đến 75% thành công thì bạn cần một hệ thống y tế tốt, bác sĩ biết họ cần làm gì và quan trọng là cần có đủ thuốc.

Việt Hà: Mối nguy của lao nói chung và lao kháng thuốc nói riêng tại các nước phát triển và ở các thành phố nơi có điều kiện y tế tốt ra sao?

BS Mario Raviglione: Lao vẫn chưa được loại bỏ trên toàn thế giới. ngay tại Hoa Kỳ vẫn có khoảng 10,000 trường hợp, tại Ý, có khoảng 5000 trường hợp một năm. Anh cũng có khoảng 10,000 trường hợp mỗi năm. Tại các vùng nông thôn ở châu Phi, 70% dân số ở đây sống ở các vùng nông thôn, vậy thì lao ở đây từ đâu, lao ở các nước này truyền vào các khu ổ chuột trong thành phố từ các vùng nghèo khó ở nông thôn. Trong thành phố bạn sẽ thấy nhiều ca nhiễm lao ở các vùng ổ chuột nghèo. Đến các nước phát triển, chúng ta thấy lao nhiều ở những người nghèo, thường là những người nhập cư từ châu Phi, hoặc châu Á. Ví dụ như tại Anh, 2/3 các ca lao là từ người nhập cư, phần lớn là từ Ấn độ, Philippines và châu Phi. Những người dễ bị nhiễm lao là những người thiếu chất, ví dụ họ nghiện rượu, rất nhiều trường hợp bị phát hiện ở thành phố. Điều đáng lo ngại là họ không dám đi khám vì họ sợ bị phát hiện là nhập cư trái phép. Khi bạn đến thăm các nhà tù, bạn sẽ thấy có nhiều ca nhiễm lao và nó lây lan nhanh vì các phòng giam nhỏ.

Việt Hà: Theo ông thì thế giới đối phó với lao kháng thuốc thế nào? Chúng ta còn cần phải làm gì để chấm dứt tình trạng mà ông gọi là khủng hoảng này?

BS Mario Raviglione: Thế giới đã không đối phó tốt với lao kháng thuốc, có những nước đã để lao kháng thuốc phát triển mà không có kiểm soát hiệu quả. Đã có những nỗ lực được thực hiện để thông tin đến mọi người về mối nguy của lao và nó cần phải được ngăn chặn kịp thời  nhưng chưa hoàn toàn hiệu quả. Chúng tôi có một nghị quyết vào năm 2009 và được Trung Quốc tài trợ. Nghị quyết bao gồm tất cả các việc cần được thực hiện nhưng ở nhiều nước việc thực hiện vẫn còn rất hạn chế, bất chấp những cam kết trước đó. Chỉ có một số nước làm tốt là các nước vùng Baltic và Nga. Nhưng một số nước làm không tốt ví dụ không có đủ các phòng thí nghiệm. Không có phòng thí nghiệm thì không thể phát hiện được lao. Các nước cần phải đáp ứng tốt hơn, nhất là với các nước đóng góp lớn cho các nước nghèo. Nếu họ không làm tốt, ngay cả ở những nước nghèo bị ảnh hưởng nhiều nhất, thì lao kháng thuốc sẽ không tự biến mất và nó sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế vì chi phí điều trị lao kháng thuốc là rất cao. Về quỹ toàn cầu để trợ giúp cho các nước nghèo chống lao kháng thuốc đến từ các nước lớn, chúng tôi cần khoảng 1, 3 tỷ đô la một năm nhưng hiện vẫn còn thiếu khoảng 800,000 đô la.

Việt Hà: Xin cảm ơn ông đã dành cho chúng tôi buổi phỏng vấn.