Theo Tổ chức y tế thế giới (WHO), ung thư ngày nay đang trở thành một trong những căn bệnh không lây nhiễm phổ biến nhất thế giới và đã trở thành một gánh nặng trên toàn cầu. Đây cũng là một nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới. Các chuyên gia của WHO cho rằng với sự phát triển của khoa học trong việc chẩn đoán và điều trị ung thư trong tương lai sẽ làm giảm đáng kể những ca tử vong này. Nhưng điều cần thiết là việc tuyên truyền cho người dân để họ hiểu được những bệnh ung thư nào họ có thể kiểm soát và những bệnh nào chưa thể. Mời quý vị cùng tìm hiểu chủ đề này trong trang tạp chí sức khỏe đời sống tuần này do Việt Hà phụ trách.
 |
| Nguồn: Bảo Sơn/PK đa khoa Quốc tế Việt Hà, phóng viên RFA |
Việc tầm soát một số loại bệnh ung thư được coi là một yếu tố quan trọng trong việc phát hiện ung thư sớm để có thể giảm thiểu những hậu quả lớn, nhất là nguy cơ tử vong ở người bệnh. Theo các chuyên gia về y tế, tầm soát bệnh ung thư khác hẳn với việc chẩn đoán bệnh. Bác sĩ Judith Walsh, chuyên gia về phòng bệnh, thuộc trường đại học California San Francisco giải thích:
BS. Judith Walsh: tầm soát là việc điều tra một số lượng lớn người để tìm những người có những vấn đề nhất định và trong y học đó là chiến lược trong dân số để phát hiện bệnh ở cá nhân chưa có dấu hiệu bệnh. Nếu một người bệnh tìm đến tôi và nói rằng tôi cảm thấy khỏe mạnh bình thường, tôi cần kiểm tra gì thì tôi sẽ làm việc tầm soát này. Nhưng nếu một phụ nữ đến với một khối u trên ngực và tôi phải làm kiểm tra để biết đó là u gì thì đó không phải là kiểm tra mà là chẩn đoán.
Vì mục đích của việc tầm soát bệnh ung thư là để phát hiện bệnh sớm từ ngay trước khi người bệnh có triệu chứng, nên việc tầm soát cần phải đáp ứng một số các điều kiện nhất định. Bác sĩ Judith Walsh nói:
BS. Judith Walsh: các bệnh cần được tầm soát trước hết cần phải là những bệnh phổ biến, vì nếu bệnh hiếm thì bạn phải kiểm tra nhiều người để tìm bệnh và cuối cùng là có nhiều kết quả sai. Thứ hai là kiểm tra chỉ đối với bệnh để lại nhiều hậu quả. Chúng ta có thể nghiên cứu được các phương pháp kiểm tra phát hiện các loại cảm cúm thông thường nhưng tại sao phải làm vậy vì khi có kết quả thì người bệnh cũng đã khỏi và có lẽ cũng không có hậu quả gì nghiêm trọng. Bệnh có thể được phát hiện sớm, tức là trong khoảng thời gian mà bạn có thể phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm trước khi người bệnh có triệu chứng. Có lẽ ví dụ rõ nhất là với bệnh ung thư cổ tử cung ở phụ nữ với kiểm tra papsmear. Việc điều trị sớm sẽ hiệu quả hơn là để đến khi các triệu chứng đã xuất hiện. Ví dụ với bệnh ung thư cổ tử cung, nếu chúng ta điều trị những bất thường trước khi nó phát triển thành ung thư thì sẽ có kết quả tốt hơn là đợi đến khi nó thành ung thư.
Các bệnh cần được tầm soát trước hết cần phải là những bệnh phổ biến, vì nếu bệnh hiếm thì bạn phải kiểm tra nhiều người để tìm bệnh và cuối cùng là có nhiều kết quả sai. Thứ hai là kiểm tra chỉ đối với bệnh để lại nhiều hậu quả.BS. Judith Walsh
Nhân tố cuối cùng cũng không kém phần quan trọng, theo bác sĩ Judith Walsh, là tính chính xác, đơn giản và chi phí thấp đối với những xét nghiệm phát hiện sớm ung thư.
Những bệnh ung thư có thể kiểm soát
Dựa trên những điều kiện đưa ra ở trên, có một số loại ung thư ngày nay được xếp vào những bệnh mà các bác sĩ khuyên bệnh nhân nên kiểm tra định kỳ để phát hiện sớm.
Điển hình nhất là các bệnh ở phụ nữ bao gồm ung thư vú và ung thư cổ tử cung. Đây hai bệnh ung thư gây tử vong hàng đầu ở phụ nữ tại các nước có thu nhập thấp và trung bình.
Với bệnh ung thư cổ tử cung, số liệu thống kê của Tổ chức Y tế thế giới cho thấy căn bệnh này khiến khoảng 500,000 người chết mỗi năm. Tại Việt nam, con số thống kê được đưa ra vào năm 2011 là khoảng 2,400 người. Nguyên nhân chính gây ung thư cổ tử cung là do virus papilloma ở người hay còn gọi là HPV. Theo Cơ quan Phòng chống bệnh dịch Hoa Kỳ, HPV là loại virus khá phổ biến, phần lớn mọi người đều có thể bị nhiễm virus này một lần trong đời. Việc xét nghiệm HPV và phát hiện sớm các dấu hiệu tiền ung thư do HPV gây ra ở phụ nữ giúp điều trị kịp thời bệnh này. Khi bị phát hiện có dấu hiệu tiền ung thư hay ung thư ở giai đoạn đầu, người bệnh sẽ được điều trị bằng phẫu thuật cắt bỏ. Sau đó có thể được điều trị bằng xạ trị hoặc hóa trị. Tại những nước khác nhau, quy định về việc đi kiểm tra papsmear định kỳ là khác nhau tùy theo nguồn lực mỗi nước. Quy định chung của WHO là từ độ tuổi 25 trở lên. Tại Mỹ quy định về độ tuổi là sớm hơn. Bác sĩ Mona Saraiya, thuộc phòng ngăn ngừa và kiểm soát ung thư của CDC Hoa Kỳ cho biết tất cả các hướng dẫn ở Mỹ đều thống nhất về quy định độ tuổi thử papsmear như sau:
Thử PSA (PSA test). Source agapatir.ru
BS. Mona Saraiya: tất cả các hướng dẫn đều thống nhất ở điểm là tất cả phụ nữ đều không phải làm xét nghiệm ung thư cổ tử cung cho đến khi họ 21 tuổi. Bước tiếp theo là tư 21 đến 30 thì họ bắt đầu làm xét nghiệm cứ 3 năm một lần, tức là paptest, họ không cần làm đều đặn mỗi năm mà chỉ là 3 năm một lần. Đến tuổi 30 và lớn hơn, tức là 64 tuổi, họ có thể hoặc làm pap test đơn lẻ hoặc kết hợp cả hai test là pap test và HPV test. Nếu cô ấy làm pap test thì có thể làm 30 năm một lần và nếu cô ấy làm cả hai xét nghiệm kết hợp thì sẽ an toàn hơn thì có thể làm sau 5 năm.
Theo hướng dẫn tại Mỹ, những phụ nữ làm xét nghiệm ung thư cổ tử cung đầy đủ và không phát hiện có dấu hiệu bất thường thì có thể ngừng xét nghiệm này ở độ tuổi 64. Những người đã cắt bỏ phần phụ không phải do nguyên nhân ác tính cũng không cần phải làm xét nghiệm papsmear.
Có một số loại ung thư ngày nay được xếp vào những bệnh mà các bác sĩ khuyên bệnh nhân nên kiểm tra định kỳ để phát hiện sớm. Điển hình nhất là các bệnh ở phụ nữ bao gồm ung thư vú và ung thư cổ tử cung. Đây hai bệnh ung thư gây tử vong hàng đầu ở phụ nữ tại các nước có thu nhập thấp và trung bình
Với ung thư vú, căn bệnh khiến khoảng 450,000 người chết mỗi năm trên toàn thế giới, xét nghiệm phát hiện sớm ung thư vú là mammogram hay còn gọi là chụp ngực. Đây là căn bệnh có khả năng điều trị cao nhất trong các loại ung thư. Nếu phát hiện ở giai đoạn đầu, cơ hội chữa khỏi là 90%, ở giai đoạn hai, cơ hội là 60%. Tại Mỹ, các bác sĩ khuyến cáo phụ nữ nên bắt đầu đi chụp ngực mỗi năm một lần bắt đầu từ độ tuổi 40 trở lên. Tuy nhiên với những người có gene di truyền BRCA 1, loại gene có thể dẫn đến ung thư vú, được khuyên nên đi chụp ngực và cộng hưởng từ bắt đầu từ độ tuổi 35.
Bệnh ung thư đại tràng cũng được xếp vào một trong những bệnh có thể được phát hiện sớm. Theo Hội Ung thư Hoa kỳ, xét nghiệm phát hiện sớm bệnh ung thư đại tràng cần được bắt đầu từ độ tuổi 50. Tuy nhiên với những người có nguy cơ cao tức trong gia đình cùng huyết thống đã có người bị ung thư đại tràng, việc xét nghiệm có thể được tiến hành sớm hơn. Có nhiều xét nghiệm được sử dụng trong việc tầm soát ung thư đại tràng, bao gồm soi ruột, soi đại tràng sigma hay thử phân. Theo bác sĩ Judith Walsh, nhiều người thường hay chọn soi ruột hơn vì mặc dù phương pháp này tốn thời gian và gây mệt mỏi, bệnh nhân vẫn coi đây là phương phát phát hiện ung thư sớm hơn và chắc chắn hơn so với các phương pháp khác.
Ngoài ra với những người hút thuốc lá lâu năm và có nguy cơ bị ung thư phổi cao, Hội Ung thư Hoa kỳ cũng khuyến cáo nên đi chụp CT scan phổi liều thấp từ độ tuổi 55 đến 74. Những người có nguy cơ cao được định nghĩa là những người hút từ một bao trở lên trong 30 năm hoặc hơn và những người vẫn đang hút thuốc hoặc mới bỏ thuốc chưa đầy 15 năm qua.
Một số tranh cãi trong xét nghiệm phát hiện sớm ung thư
Từ lâu, ở nhiều nước, đàn ông từ 50 tuổi trở lên thường được khuyên là nên đi xét nghiệm phát hiện sớm ung thư tuyến tiền liệt (hay còn gọi là thử PSA) hàng năm. Đây là một xét nghiệm máu đơn giản để tìm dấu hiệu ung thư sớm. Những người có người thân cùng huyết thống bị ung thư tuyến tiền liệt thậm chí còn được khuyên nên bắt đầu thử PSA từ độ tuổi 40. Tuy nhiên, những nghiên cứu gần đây cho thấy xét nghiệm phát hiện sớm ung thư tuyến tiền liệt không đáp ứng đủ các nhân tố cần thiết như các xét nghiệm ung thư phổ biến khác. Bác sĩ Otis Brawley, Giám đốc Y tế thuộc Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ cho biết:
Có khoảng 1 trong 100 đến 200 người qua phẫu thuật do ung thư tuyến tiền liệt đã tử vong sau đó. Khi chúng ta nói đến cái hại thì rất nhiều nhưng khi nói đến cái lợi của xét nghiệm thì đó vẫn còn là một câu hỏi...Nhưng phần lớn các thử nghiệm lâm sàng cho biết xét nghiệm này không hẳn đã cứu được mạng ngườiBS. Otis Brawley
BS. Otis Brawley: có những mặt hại liên quan đến xét nghiệm ung thư tuyến tiền liệt. trước hết là xét nghiệm sai đến 80%. Có nhiều người sau xét nghiệm này làm sinh tiết thì bị nhiễm trùng. Có một số nhỏ người thậm chí tử vong sau sinh tiết. Có những người bị phát hiện ung thư không nguy hiểm nhưng vẫn thực hiện các điều trị không cần thiết. Có khoảng 1 trong 100 đến 200 người qua phẫu thuật do ung thư tuyến tiền liệt đã tử vong sau đó. Khi chúng ta nói đến cái hại thì rất nhiều nhưng khi nói đến cái lợi của xét nghiệm thì đó vẫn còn là một câu hỏi. Nó có thể cứu mạng người. Nhưng phần lớn các thử nghiệm lâm sàng cho biết xét nghiệm này không hẳn đã cứu được mạng người.
Vào năm 2012, Nhóm tư vấn của chính phủ Mỹ về ngăn ngừa bệnh tật thậm chí còn khuyên mọi người không nên thử PSA.
Tuy nhiên, theo Hiệp hội Tiết niệu học Hoa Kỳ, khuyến nghị mới này là vô trách nhiệm. Hiệp hội này cho rằng tỷ lệ tử vong do ung thư tuyến tiền liệt đã giảm đáng kể tại Mỹ do việc thử PSA được phổ biến. Nhóm này đưa con số dẫn chứng là tỷ lệ tử vong do ung thư tuyến tiền liệt đã giảm 40%, tỷ lệ người bị di căn giảm 80%.
Chính vì những tranh cãi còn chưa ngã ngũ này, mà Hiệp hội Ung thư Mỹ khuyên người bệnh nói chuyện với bác sĩ của mình về quyết định thử PSA.
Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, những mặt lợi của việc xét nghiệm phát hiện sớm ung thư cần được so sánh với những rủi ro đi kèm. Nhìn chung, các xét nghiệm không phải lúc nào cũng hoàn hảo. Có lúc xét nghiệm không phát hiện được ung thư mà cũng có khi cho kết quả ung thư nhưng thực ra không đúng. Vì vậy lời khuyên mà Hiệp hội này đưa ra với mọi người là nên kiểm tra thêm thông tin về các xét nghiệm khác có thể cũng có những rủi ro khi quyết định thực hiện các xét nghiệm tầm soát bệnh.
For magazine only: tạp chí sức khỏe đời sống tuần này xin tạm dừng tại đây. Việt Hà cảm ơn quý vị đã quan tâm theo dõi. Xin quý vị chia sẻ các thông tin và những đóng góp về các vấn đề y tế, sức khỏe đến trang tạp chí sức khỏe đời sống tại email vietha@rfa.org hoặc www.facebook.com/vietharfa
Việt Hà xin hẹn gặp lại vào sáng thứ ba tuần tới.
No comments :
Post a Comment