Mặc dù “lễ hội chém lợn” cần bị loại bỏ nhưng không vì thế mà ta quay lưng với lịch sử của dân làng Ném Thượng, theo tác giả. |
Thế nhưng từ ba năm nay Tổ chức bảo vệ động vật
châu Á (Animals Asia) đã phản đối quyết liệt lễ hội này khi gửi Bộ Văn
hóa – Thể thao và Du lịch Thông báo theo đó "việc chém những con lợn còn
đang sống khỏe mạnh là một lối đối xử tàn ác đối với động vật, nó làm
trơ lì cảm xúc của người xem khi chứng kiến cách thức động vật bị đối xử
dã man, đặc biệt là đối với trẻ em, đối tượng có tâm lý chưa hoàn thiện
ổn định và dễ bị ảnh hưởng." Quan điểm này ngay lập tức vấp phải phản
ứng quyết liệt không kém của những người đại diện cho dân làng Ném
Thượng và một số quan chức và nhà nghiên cứu văn hóa dân gian. Đại để
lập luận của những người này như sau.
Thứ nhất, lễ hội tôn vinh một viên tướng chống ngoại xâm nên việc bỏ lễ hội sẽ tác động tiêu cực đến lòng yêu nước của người dân Việt Nam hiện nay.Những từ ngữ mà bà Đại biểu Quốc Hội Khánh dùng để mô tả cách giết chết các con vật đã đủ làm người nghe ghê rợn. Việc mua vui bằng cảnh giết chóc chỉ có thể là dã man, là tàn bạo. Luật sư Hà Nguyễn
Thứ hai, lễ hội không dã man. Bà Đại biểu Quốc Hội Trần Thị Quốc Khánh phát biểu: “việc giết mổ không gây đau đớn cho động vật thì rõ ràng đâm trâu một nhát vào tim, chặt phăng thủ cấp lợn sẽ dẫn tới cái chết nhanh chóng hơn hẳn so với đưa chúng vào phòng hơi ngạt như phương Tây”.
Thứ ba, phải tôn trọng tín ngưỡng. Giáo
sư Trần Lâm Biền cho rằng: “Máu đỏ trong tín ngưỡng nguyên thuỷ là biểu
trưng cho sự sống, sinh khí. Vì thế, người dân làng Ném Thượng thực hiện
nghi thức chém lợn để máu đỏ chảy ra sân đình nơi thờ Lý thành hoàng,
là nhằm gợi ý với bậc thánh thần hãy mang sinh khí, sự phát triển đến
nơi đây. Phong tục này là để cầu may cho mọi người, nó vượt qua cả khái
niệm dã man hãy không dã man. Văn hoá nếu chỉ nhìn hình thức có thể
tưởng là dã man nhưng đằng sau lại là tính nhân đạo mênh mông".
Thứ
tư, bỏ lễ hội là ảnh hưởng đến truyền thống văn hóa, làm nghèo văn hóa.
Tiến sĩ dân tộc học, Đại biểu Quốc Hội Trần Hữu Sơn cho rằng: “Nếu cái
nào cũng phải thay đổi theo cuộc sống mới thì còn đâu ra các phong tục
và sẽ làm nghèo văn hoá." Đại biểu Quốc Hội Trần Thị Quốc Khánh có cùng
quan điểm: “Nếu cái gì ta cũng thay thế thì dần dà chúng ta sẽ giữ lại
được điều gì? Đồng bào Tây Nguyên thay vì đâm trâu thì đua trâu và nhân
dân Bắc Ninh thay vì chém lợn sẽ vật nhau với lợn chăng?"
Thứ năm,
đó là lễ hội riêng, chuyện nội bộ của người dân làng Ném Thượng, người
ngoài không có quyền can thiệp. Tiến sĩ Ngô Đức Thịnh, Giám đốc Trung
tâm Nghiên cứu và Bảo tồn Văn hóa tín ngưỡng Việt Nam, khẳng định:
“Không thể yêu cầu ban hành một luật lệ nào để áp vào việc tổ chức lễ
hội truyền thống, để ngăn cấm người dân tổ chức lễ hội, quyền tiến hành
các văn hóa truyền thống tâm linh là phụ thuộc vào suy nghĩ của người
dân trong xóm, phường, làng xã đó”.
'Lý lẽ thuyết phục?'
'Lý lẽ thuyết phục?'
Vậy “cái lý” của những người bảo vệ “lễ hội chém lợn” có thuyết phục?
Theo
Đại Việt sử lược và Đại Việt sử ký toàn thư, nhân lúc lòng dân chán Nhà
Lý, khoảng năm 1207 Đoàn Thượng nổi dậy và đã nhiều lần bị đánh bại.
Năm 1228, Đoàn Thượng bị sứ quân Nguyễn Nộn giết chết.
Như vậy,
việc Đoàn Thượng thua trận, dạt về khu vực Ném Thượng hiện nay và phải
săn lợn rừng để nuôi quân là có cơ sở. Ngược lại, thuyết Đoàn Thượng
chống ngoại xâm là hoàn toàn bịa đặt vì đã không có “giặc ngoại xâm”
nào, cụ thể là không có giặc nào đến từ nước Tống (Trung Quốc ngày nay)
trong suốt thời gian Đoàn Thượng dấy binh. Nói cách khác, các cuộc chiến
mà Đoàn Thượng tham gia đều là nội chiến giữa những người Việt.
Quan
điểm coi việc chém lợn cũng như đâm trâu là việc giết mổ gia súc để làm
thực phẩm và do đó không dã man là đánh tráo khái niệm. Thực vậy, việc
giết gia súc như vậy là để mua vui cho đám đông, đúng như cái tên “lễ
hội”.
Trên thực tế, không có trường hợp nào là lợn bị “chặt phăng thủ cấp” tức bằng một nhát đao hay trâu bị “đâm một nhát vào tim” để chết nhanh chóng cả. Ngược lại là đằng khác, nhất là trong lễ đâm trâu, cái chết của con vật được kéo dài để người xem “thưởng thức”. Thực tình chỉ riêng những từ ngữ mà bà Đại biểu Quốc Hội Khánh dùng để mô tả cách giết chết các con vật đã đủ làm người nghe ghê rợn. Việc mua vui bằng cảnh giết chóc chỉ có thể là dã man, là tàn bạo.
Trên thực tế, không có trường hợp nào là lợn bị “chặt phăng thủ cấp” tức bằng một nhát đao hay trâu bị “đâm một nhát vào tim” để chết nhanh chóng cả. Ngược lại là đằng khác, nhất là trong lễ đâm trâu, cái chết của con vật được kéo dài để người xem “thưởng thức”. Thực tình chỉ riêng những từ ngữ mà bà Đại biểu Quốc Hội Khánh dùng để mô tả cách giết chết các con vật đã đủ làm người nghe ghê rợn. Việc mua vui bằng cảnh giết chóc chỉ có thể là dã man, là tàn bạo.
Lấy tín ngưỡng để biện hộ cũng không thuyết phục. Bảo “lễ hội chém lợn” là để lấy máu cầu may vì máu đỏ là “biểu trưng cho sự sống, sinh khí” thì “sự sống, sinh khí” đâu chưa thấy mà đã thấy cái chết rình rập con người bởi chính tính hiếu sát mà lễ hội gieo mầm và kích động nơi người xem trong đó có trẻ nhỏ, vì suy cho cùng máu người cũng đỏ! Tóm lại, lễ hội chém lợn là man rợ, là thú tính, là ở cực kia của “tính nhân đạo mênh mông” như lời lẽ của Giáo sư Trần Lâm Biền.Lễ hội chém lợn là man rợ, là thú tính, là ở cực kia của “tính nhân đạo mênh mông” như lời lẽ của Giáo sư Trần Lâm Biền.Luật sư Hà Nguyễn
Còn nói bỏ “lễ hội
chém lợn” là làm nghèo văn hóa thì đó là tư duy số học chứ không phải tư
duy văn hóa. Văn hóa là “gạn đục khơi trong”, những gì tôn vinh và phát
huy nhân tính, quyền con người hay mỹ tục thì được giữ lại, ngược lại
là hủ tục phải bỏ. Nói cách khác, văn hóa song hành với các giá trị nhân
văn. Bởi “lễ hội chém lợn” đồng nhất với hiếu sát, tức phản nhân văn
thì việc loại bỏ nó chỉ có thể là đúng quy trình đào thải của văn hóa,
của văn minh nhân loại.
'Không còn chỗ đứng'
Quan điểm “lễ hội chém lợn là lễ hội riêng, chuyện nội bộ của người dân làng Ném Thượng, người ngoài không có quyền can thiệp” cũng sai nốt. Cần khẳng định ngay rằng lễ hội nói riêng, văn hóa nói chung không phải là một phạm trù “kín cổng cao tường”, chủ thể lễ hội không chỉ là những người đã tạo ra nó mà còn là những người chia sẻ nó. Trên thực tế “lễ hội chém lợn” chưa bao giờ được giới hạn trong khuôn khổ làng Ném Thượng, nếu không muốn nói được tổ chức nhằm thu hút người ngoài làng bao gồm cả người nước ngoài đến xem.
'Không còn chỗ đứng'
Quan điểm “lễ hội chém lợn là lễ hội riêng, chuyện nội bộ của người dân làng Ném Thượng, người ngoài không có quyền can thiệp” cũng sai nốt. Cần khẳng định ngay rằng lễ hội nói riêng, văn hóa nói chung không phải là một phạm trù “kín cổng cao tường”, chủ thể lễ hội không chỉ là những người đã tạo ra nó mà còn là những người chia sẻ nó. Trên thực tế “lễ hội chém lợn” chưa bao giờ được giới hạn trong khuôn khổ làng Ném Thượng, nếu không muốn nói được tổ chức nhằm thu hút người ngoài làng bao gồm cả người nước ngoài đến xem.
Do
đó ý kiến phản đối lễ hội, nếu có, là sản phẩm tự nhiên của lễ hội hay
sản phẩm nội sinh, tuyệt nhiên không phải là một sự can thiệp. Còn chính
quyền địa phương hay chính phủ có ý kiến về lễ hội thì đó là thực thi
chức năng quản lý xã hội miễn là ý kiến này phải dựa trên luật pháp và
phù hợp với lợi ích chính đáng của toàn thể xã hội. Tóm lại, lối nghĩ
“Phép vua thua lệ làng” không có chỗ đứng trong một xã hội hiện đại cai
trị bởi luật pháp.
Cuối cùng, về quan điểm “lễ hội chém lợn” không
vi phạm pháp luật thì người viết bài này khẳng định lễ hội này vi phạm
Luật Di sản văn hóa (LDSVH).
Di sản văn hóa Việt Nam được sử dụng nhằm mục đích phát huy giá trị di sản văn hóa vì lợi ích của toàn xã hội”. "Lễ hội chém lợn” và "đâm trâu" reo rắc tính hiếu sát hay kích động bạo lực rõ ràng đi ngược lại lợi ích của toàn xã hội và vì vậy là hủ tục, theo tác giả. |
Trước hết, theo Khoản 1 Điều 4 LDSVH lễ hội là di sản văn hóa phi vật thể, tức thuộc diện điều chỉnh của Luật này.
Tiếp đó, Khoản 1 Điều 12 LDSVH quy định: “Di sản văn hóa Việt Nam được sử dụng nhằm mục đích phát huy giá trị di sản văn hóa vì lợi ích của toàn xã hội”. Như vậy, “lễ hội chém lợn” và "đâm trâu" reo rắc tính hiếu sát hay kích động bạo lực rõ ràng đi ngược lại lợi ích của toàn xã hội và vì vậy là hủ tục.Di sản văn hóa Việt Nam được sử dụng nhằm mục đích phát huy giá trị di sản văn hóa vì lợi ích của toàn xã hội”. Như vậy, “lễ hội chém lợn” reo rắc tính hiếu sát hay kích động bạo lực rõ ràng đi ngược lại lợi ích của toàn xã hội và vì vậy là hủ tục. Luật sư Hà Nguyễn
Do đó, căn cứ Điều 25 LDSVH theo đó “Nhà nước bài
trừ các hủ tục và chống các biểu hiện tiêu cực, thương mại hóa trong tổ
chức và hoạt động lễ hội”, chính quyền tỉnh Bắc Ninh cần khẩn trương ra
quyết định cấm việc tổ chức “lễ hội chém lợn”. Tương tự như vậy, chính
quyền địa phương những nơi “lễ hội đâm trâu” diễn ra cần thuyết phục
người dân từ bỏ tổ chức lễ hội đẫm máu, kích động bạo lực này bởi trong
mọi trường hợp biện pháp hành chính chỉ nên là giải pháp cuối cùng.
Mặc
dù “lễ hội chém lợn” cần bị loại bỏ nhưng không vì thế mà ta quay lưng
với lịch sử của dân làng Ném Thượng. Như trên đã nói, tên cũ của làng
Ném Thượng là Niệm Thượng và theo tôi, “Niệm Thượng” hẳn là cái tên mà
người dân đặt ra để tưởng niệm tướng quân Đoàn Thượng, người có công
khai khẩn vùng đất này cho dù ông đến đây là để lánh quan quân nhà Lý.
Trên cơ sở này tôi đề nghị dân làng Ném Thượng tổ chức “Lễ hội Niệm
Thượng” vẫn vào mồng 6 Tết nhằm tôn vinh công lao của tiền nhân trong
hình thành xứ sở.
Bài viết thể hiện văn phong và phản ánh quan điểm riêng của tác giả, một luật sư đang sinh sống ở Hòa Kỳ.
Luật sư Hà Nguyễn
Gửi cho BBC từ Hoa Kỳ
No comments :
Post a Comment